Josef Kavka

Pledo por ĥolesterolo

       Tuj dekomence mi klarigu, ke mi ne intencas persvadi vin al pliigado de la supre nomita sterolo en via korpo. Sole mi volas lingve plibonigi la neoficialan PIV-an terminon "kolesterolo”, kiu estas evidente misformita.

       En medicino kaj organika ĥemio aperis svarmo da terminoj derivitaj el la helena ĥole = galo: ĥolata acido, ĥolato, ĥolangoitido, ĥol(e)agogo, ĥoleata acido, ĥoleato, ĥolecistektomio, ĥolecistitido, ĥolecisto, ĥolecistotomio, ĥolekdoko, ĥolekdokostomio, ĥoledokotomio, ĥole(e)mio, ĥolekalciferolo, ĥolekinetiko, ĥolelitiazo, ĥoleretiko, ĥolero, ĥolesteatomo, ĥolestera fazo, ĥolesterino, ĥolesterolo, ĥolestiramino, ĥolino (= trimetil-oksietil-amonium-hidroksido), ĥolurio.

       Aliflanke ekzistas terminoj derivitaj el la helena kolla = gluaĵo: kolageno, kolagenozo, kolaĝo, kolargolo, kolodio, kolofono, koloido, kolostro k.a.

       La kreinto de Esperanto zorge distingis inter ambaŭ koncernaj etimoj: bonvolu atenti la du substrekitajn fundamentaĵojn: ĥolero kaj kolofono.

       Unuokaze li rifuĝis al K anstataŭ Ĥ, kvankam la etimologio referencas al ĥole: kolero. Facile oni komprenas, kial: ja necesas distingi inter la du malsamaj nocioj sametipaj: ĥolero kaj kolero. Sed tiu ĉi escepto nur konfirmas la regulon: Esperanto respektu la fontlingvan, ĉi-okaze helenan fonemon Ĥ. Valideco de la regulo evidentiĝas ekz. el la fundamentaj vortoj: ĥameleono, ĥaoso, ĥimero, ĥoro k.a.

       Sincere dirite, malfacile mi komprenas la sintenon de tiuj esperantistoj, kiuj - spite al zamenhofa ekzemplo - deziras elimini la fonemon Ĥ el la leksiko de Esperanto, kies fonetika sistemo estas simplega kompare kun la lingvoj angla, ĉina, germana, franca k.a. Ĉu temas pri malemo ellerni la fonemaron de la zamenhofa lingvo? Se jes, la pigreco estos pagata per tute superfluaj konfuzoj (ĥalko- kaj kalko-, ĥinino kaj kinino k.t.p.).

       Etnolingvoj bone distingas inter a ĥole-vortoj kaj la kolla-vortoj almenaŭ grafike (ekz. la angla lingvo: cholamine kaj collagen), aŭ eĉ prononce (ekz. la germana lingvo: Cholamin, Kollagen). Esperanto kapablas distingi ambaŭmaniere: ĥolamino, kolageno, se ĝi rezignos pri la kontraŭfundamenta K-modo: "kolesterolo”.

Fontoj

Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (1970). - Sennacieca Asocio Tutmonda, Paris.

Kavka, J. (1980): La fonemo Ĥ kaj ties transformoj en la internacia scienca leksikologio. - Kolekto de la seminariaj referaĵoj: Apliko de Esperanto en scienco kaj teĥniko, 93-100. Ústí nad Labem.

Kavka, J. (1981): Onomastiko en fakterminoj konsidere ilian esperantigon. - Kolekto de la referaĵoj de konferenco Apliko de Esperanto en scienco kaj teĥniko, 1, 6-14. Žilina.

Kavka, J. (1994): Ĥ en mineralnomoj. - Geologio Internacia, vol. 9. Ĉikago.

Prago 2.10.1994 RNDr. Josef Kavka, CSc Lužná 7 160 00 Praha 6 - Vokovice